Estimated reading time: 5 minutes
- Die Wet op Voorkoming van Onwettige Uitsetting en Onregmatige Besetting van Grond, 1998 (Wet 19 van 1998) (die PIE-wet) tref ‘n onderskeid tussen onregmatige okkupeerders wat grond minder as ses maande beset en dié wat grond langer as ses maande al beset.
- Die PIE-wet bepaal dat, indien ’n onregmatige okkupeerder die grond langer as ses maande beset het, ’n hof ’n uitsettingsbevel kan verleen as dit van mening is dat dit regverdig en billik is.
- Hoewel die Wet op Uitbreiding van Sekerheid van Verblyfreg, 1997 (Wet 62 van 1997)(die ESTA) en die PIE-wet beskerming aan verskillende kategorieë okkupeerders bied, is albei wette verorden om onregmatige uitsettings te voorkom en is dieselfde beginsels van toepassing.
- ’n Onregmatige okkupeerder in terme van die PIE-wet se wense en persoonlike voorkeure is irrelevant wanneer ’n aansoek om uitsetting oorweeg word.
- Artikel 4(7) van die PIE-wet spesifiseer dat die verantwoordelikheid om alternatiewe behuising beskikbaar te stel, op die munisipaliteit of ’n ander staatsorgaan rus.
Die Wet op Voorkoming van Onwettige Uitsetting en Onregmatige Besetting van Grond, 1998 (Wet 19 van 1998) (die PIE-wet) tref ‘n onderskeid tussen onregmatige okkupeerders wat grond minder as ses maande beset en dié wat grond langer as ses maande al beset.
Artikel 4(6) van die PIE-wet bepaal spesifiek dat, indien ’n onregmatige okkupeerder die betrokke grond minder as ses maande beset het, ’n hof ’n uitsettingsbevel kan verleen as dit van mening is dat dit regverdig en billik is, met inagneming van die regte en behoeftes van bejaardes, kinders, gestremde persone en huishoudings waarvan ’n vrou die hoof is.
Artikel 4(7) van die PIE-wet bepaal dat, indien ’n onregmatige okkupeerder die grond langer as ses maande beset het, ’n hof ’n uitsettingsbevel kan verleen as dit van mening is dat dit regverdig en billik is op grond van omstandighede, spesifiek of grond beskikbaar gestel is of beskikbaar gestel kan word deur ’n munisipaliteit of ander staatsorgaan vir die hervestiging van die onregmatige okkupeerder.
Vind uit wat die reg sê oor veiligheid op plase as grondeienaar hier.
Jarelange besetting
Die Konstitusionele Hof moes onlangs in die saak van Grobler vs Philips en Andere 2022 JDR 2648 (CC) (die Grobler-saak) oorweeg of ons howe ’n onregmatige okkupeerder se wens om op die eiendom aan te bly en nie na alternatiewe akkommodasie te verhuis nie, in ag moet neem wanneer ’n uitsettingsbevel oorweeg word.
In die Grobler-saak het die applikant, mnr Grobler, vir sy ouers ’n eiendom op ’n openbare veiling gekoop om in te woon. Die eiendom is egter deur me Philips en mnr Philips bewoon (die respondente). Me Philips was ten tyde van die verrigtinge voor die Konstitusionele Hof 85 jaar oud, en het die eiendom sedert 11-jarige ouderdom in 1947 bewoon.
Nadat mnr Grobler oordrag geneem het, het hy me Phillips by drie geleenthede in kennis gestel dat sy die eiendom moet ontruim en dat hy bereid is vir haar hervestigingkoste te betaal, of om op sy onkoste alternatiewe behuising aan haar te verskaf. Sy het nie een van die voorstelle aanvaar nie en dit duidelik gemaak dat sy nie bereid is om die eiendom te ontruim nie.
Toe sy al sy voorstelle verwerp, het mnr Grobler hom na die howe gewend. Die Landdroshof het die uitsettingsbevel toegestaan. Me Philips se appèl na die Kaapse Hoërhof is gehandhaaf. Mnr Grobler het hom na die Appèlhof gewend, wat sy appèl van die hand gewys het, waarna hy hom na die Konstitusionele Hof gewend het.
Lees meer oor grondbesettings en die regvereistes vir nedersettings hier.
Uiteindelike bevindinge
Die Konstitusionele Hof het onder andere bevind dat:
- Hoewel die Wet op Uitbreiding van Sekerheid van Verblyfreg, 1997 (Wet 62 van 1997)(die ESTA) en die PIE-wet beskerming aan verskillende kategorieë okkupeerders bied, is albei wette verorden om onregmatige uitsettings te voorkom en is dieselfde beginsels van toepassing.
- ESTA (en dus ook die PIE-wet) verleen nie aan ’n okkupeerder sekerheid van verblyfreg in ’n huis van sy of haar keuse nie.
- ’n Onregmatige okkupeerder in terme van die PIE-wet se wense en persoonlike voorkeure is irrelevant wanneer ’n aansoek om uitsetting oorweeg word. ’n Onregmatige okkupeerder, soos me Philips, het nie die reg om te weier om van die perseel af gesit te word, omdat sy verkies om aan te bly nie.
- Hoewel artikel 26 van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 1996 (Wet 108 van 1996) aan elke persoon die reg op toegang tot geskikte behuising verleen, verleen die Grondwet nie aan me Philips die reg om te kies waar sy wil woon nie.
- Artikel 4(7) van die PIE-wet spesifiseer dat die verantwoordelikheid om alternatiewe behuising beskikbaar te stel, op die munisipaliteit of ’n ander staatsorgaan rus.
- Die feit dat mnr Grobler herhaaldelik aangebied het om alternatiewe behuising aan me Phillips te verskaf, skep geen verpligting op mnr Grobler om alternatiewe behuising aan te bied nie en dit is nie ’n voorwaarde vir die toestaan van ’n uitsettingsbevel is nie.
- Die Appèlhof het versuim om die regte van albei partye te balanseer. Mnr Grobler is die eienaar van die eiendom wat me Phillips se onregmatige okkupasie vir 14 jaar verduur en al verskeie kere alternatiewe verblyf aangebied het.
- Die aanbod van mnr Grobler staan steeds en ’n uitsettingsbevel sal me Phillips nie dakloos laat nie. Die aanbod moet nie beskou word as ’n presedent wat ander grondeienaars bind nie, aangesien daar geen verpligting op ’n privaat grondeienaar rus om alternatiewe verblyf aan ’n onregmatige okkupeerder te verskaf nie.
Kortom: Die wens van ‘n party om onregmatig op iemand anders se eiendom te bly en nie na alternatiewe akkommodasie verskuif te word nie, is nie een van die faktore wat in ag geneem word by die bepaling van wat regverdig en billik is nie, en ‘n privaateienaar het geen plig om alternatiewe akkommodasie beskikbaar te stel nie. – Clarissa Pienaar, Moolman & Pienaar Ingelyf
Vir meer inligting, skakel Clarissa Pienaar by 033 032 0241 of epos clarissap@mmlaw.co.za.
