Belangrike faktore by die grootmaak van verse

Estimated reading time: 7 minutes

Verskalwers word grootgemaak om die koeie wat uit die kudde verlore gaan, te vervang. Meer ouer koeie in die kudde verhoog die melkproduksie van die kudde en verminder die behoefte om alle verse vir vervanging groot te maak.

Naas melkkoeie is verse die belangrikste diere in ’n melkkudde, omdat hulle die groei en genetiese vordering van die kudde bepaal. Die grootmaakkoste van verse beslaan sowat 20% van die produksiekoste van ’n melkery. Dié koste is onvermydelik, want om min verskalwers groot te maak, beteken dat koeigetalle gaan afneem en koeie of verskalwers dan aangekoop moet word om getalle en melkproduksie te handhaaf.

Deur eie verskalwers groot te maak, word kuddegetalle en genetiese vordering self bestuur.

Hoe vinnig moet verse groei?

Onlangs is op die Facebook-blad Boere Gesels gevra op watter ouderdom verskalwers gedek moet word. Verskillende antwoorde is gegee, byvoorbeeld: “Sit hulle op 230kg by die bul”; “Ek het op 15 maande gewerk”; “My verse moet 380kg op 13 tot 14 maande weeg”; of “70% van volwasse liggaamsgewig”.

Dr Chris van Dijk van die Melkprodusente-organisasie (MPO) het verduidelik dat die ideale ouderdom vir eerste kalwing 23 tot 24 maande is, wat beteken dat verskalwers op 14 tot 15 maande gedek moet word. “Jy kan vroeër dek, maar dan moet verse ≥65% van volwasse gewig weeg. Gewig, eerder as ouderdom, is die bepalende faktor of verse (reproduksie) siklies sal wees al dan nie.”

Die menings hierbo wys dat melkboere hul eie riglyne volg om ’n redelike komplekse aspek van ’n melkboerdery te bestuur. Die liggaamsgewig van verse word beïnvloed deur die liggaamsgewig die moeder, hul voedingspeil en ouderdom. Hierde kalwers weeg swaarder soos hulle ouer word en beter voeding ontvang.

Hoewel spesifieke norme verskil, geld dieselfde beginsels by die verskillende melkbeesrasse. As Jersey- en Holsteinverse 55% van hul volwasse liggaamsgewig op dekouderdom moet weeg, moet hulle sowat 220 en 330kg onderskeidelik weeg. Teen ’n groeitempo van 0,4 en 0,7kg/dag beteken dit dat Jersey- en Holsteinverse van 16 en 14 maande ouderdom onderskeidelik gedek kan word.

Teen hoër groeitempo’s, byvoorbeeld 0,45 en 0,75kg/dag, sal dié teikengewigte op onderskeidelik 14 en 13 maande bereik word. Versgroeibestuur word bemoeilik deur ’n groot variasie in liggaamsgewig. Gewoonlik word ’n veilige benadering gevolg en verskalwers eerder later as vroeër gedek. Dit beteken egter aansienlike koste.

Die beste sou wees om die koeie in die kudde te weeg en daarvolgens riglyne op te stel. Afhangend van die voedingstelsel, weeg Holsteinkoeie sowat 600 tot 650kg, en Jerseykoeie wissel tussen 380 en 430kg. Dit beteken dus dat norme tussen kuddes sal verskil. ’n Eenvoudige tabel (Tabel 1) kan vir ’n kudde opgestel word.

Tabel 1: Voorbeeld van ’n riglyn vir die groeitempo en teikengewig van twee melkkuddes.

Weeg om te bestuur

Omdat verse in die groeifase nie ’n direkte inkomste lewer nie, probeer produsente om dié koste te beperk. Dit moet net nie met ’n lae voedingspeil gedoen word nie, want dít verleng eenvoudig die tydperk om die ideale dekgewig te bereik. Verse met ’n laer liggaamsgewig as die rasnorm by kalwing, produseer minder melk in hul eerste laktasie. Dit is omdat eerstelaktasiekoeie steeds na hul genetiese teikengewig groei.

Dit is belangrik om verse gereeld te weeg om seker te maak dat hul groei voldoende is. Verse moet maandeliks geweeg en dié gewigte teen ’n ideale riglyn vergelyk word. In Figuur 1 word die liggaamsgewig van individuele Holsteinverse teenoor ’n groeitemporiglyn van 0,7kg/dag aangetoon.

Figuur 1: Liggaamsgewig van Holsteinverse teenoor ’n groeitempo-riglyn van 0,7kg/dag.

In die kudde in Figuur 1 is die liggaamsgewig van verse tot op die ouderdom van tien maande, op standaard. Verse ouer as tien maande is bokant die lyn, wat beteken dat dié verse te swaar is, waarskynlik weens ’n goeie gehalte dieet.

Van 18 maande af is die meeste verse weer onder die riglyn. Verse ontvang dus in hierdie tyd ’n swakker dieet, sodat hul groeitempo afneem. Daar is ook ’n aantal verse ouer as 24 maande. Dit beteken dat die hoeveelhede wat daagliks gevoer word, reggestel moet word om groei teen ’n meer konstante peil te bewerkstellig.

Jersey- en Holsteinverse kan by ’n liggaamsgewig van 200 en 300kg onderskeidelik in ’n dekgroep opgeneem word. Die oogmerk is dat verse vinnig moet groei sonder om te veel vet aan te sit. Hoe vinniger verse groei, hoe gouer bereik hulle die teikengewig vir dekking. Jerseyverse wat teen 0,35kg/dag groei, sal ’n liggaamsgewig van 200kg op 16,4 maande bereik, terwyl hulle dié liggaamsgewig op 12,8 maande sal bereik indien hul gewigstoename 0,45 kg/dag is. Hoewel die voerkoste per dag hoër is, is die totale voerkoste minder, omdat die voertydperk korter is.

Tydsberekening by dekking

Daar is min voordele in melkproduksie indien verse later as 24 tot 25 maande die eerste keer kalf. Die grootmaakkoste is wel hoër.

Die aanvang van die dekprogram bepaal die ouderdom met eerste kalwing. Verse is reeds van sowat nege tot tien maande geslagsgereed. Dit is egter te vroeg om hulle te dek, omdat hulle nog nie voldoende uitgegroei is om ’n lewenskragtige kalf te kan produseer nie. Goed uitgegroeide verse is op 24 maande gereed om te kalf.

’n Belangrike beginsel is dat verse reeds op 15 maande beset moet wees om voor of op 24 maande te kalf. Dit sou dus verkeerd wees om verse eers op 15 maande in ’n dekgroep op te neem. Dit sal ’n later ouderdom met eerste kalwing verseker, omdat verse nie met eerste dekking beset raak nie.

’n Plaaslike opname het getoon dat die ouderdom met eerste KI by Holsteinverse gemiddeld 17,7 maande was. Die ouderdom met eerste KI was by die beste en swakste 10% van kuddes onderskeidelik 14,3 en 23,8 maande. Slegs 30% van die verse is voor 15 maande vir die eerste keer gedek. In die beste 10% van kuddes was die gemiddelde ouderdom met eerste kalwing 24,6 maande, terwyl dit in die swakste 10% van kuddes 33,4 maande was.

As verse op 15 maande te lig is, beteken dit dat hul voedingsprogram nie korrek is nie. ’n Groter probleem is wanneer verse op ’n laat ouderdom kalf en hulle ook nie goed uitgegroei is nie.

Oorlewingskoers van verse

Die groei in die koeigetalle in ’n melkkudde word direk deur die sukses van versgrootmaak bepaal. As min verskalwers grootgemaak word, sal kuddegroei afneem en moet verse gekoop word om koeigetalle in stand te hou. Om verse aan te koop is nie die beste opsie nie, want hul genetiese meriete is dikwels onbekend of hulle pas nie goed aan nie. Dit is dikwels duurder om verse te koop as om eie verse groot te maak en boonop is verse nie altyd beskikbaar nie.

Beraming van melkkoeie se doeltreffendheid

Versoorlewing verwys na die aantal verse wat vir die eerste keer kalf in vergelyking met die aantal verskalwers wat oorspronklik gebore is. Byvoorbeeld, in ’n spesifieke jaar het 100 verse aangekom en 85 van dié verse het later gekalf. Die versoorlewingskoers was dus 85%.

Dié verlies in verse kan op enige ouderdom plaasvind. Dit is belangrik dat produsente weet wanneer en waarom verse uitgeskot of verlore gegaan het. Hierdie koste moet by die grootmaakkoste van die oorblywende verse gevoeg word. Hoe ouer verse by uitskot is, hoe hoër is die mortaliteitskoste.

Lees meer oor die voeding en bestuur vir die uitgroei van verse

Die grootmaak van verskalwers behels koste wat nie vermy kan word nie, maar dit kan verminder word deur verskalwers op ’n vroeër ouderdom te laat kalf, asook deur ’n hoë oorlewingskoers tot eerste kalwing. Indien die melkkudde nie verder moet uitbrei nie, kan minder verse grootgemaak word. In so ’n geval kan die onderste gedeelte van die kudde met vleisbulsemen gedek word. – dr Carel Muller, navorsingsgenoot, veekundige wetenskappe, Stellenbosch Universiteit

Vir meer inligting, stuur ’n epos aan dr Carel Muller by careljcmuller@gmail.com.