Estimated reading time: 7 minutes
- DNS-profiele om diere te identifiseer, word egter ook gebruik om diere, gestroopte produkte en selfs stropers aan mekaar te verbind.
- Sodra ’n DNS-profiel vir ’n organisme geskep is, kan dit met ander profiele vergelyk om identiteitspassings te kry of ouerskappe te verifieer.
- Om te besluit waar en hoe om ’n monster van ’n gestroopte dier se karkas te neem, hang af van hoe oud die karkas is.
- Enige monstertipe kan gebruik word, mits die monster korrek geneem en hanteer is.
- Olifant-, renoster- en leeustropery bly ’n groter uitdaging vir wildboere en natuurbewaringsorganisasies.
Die welslae wat behaal is om voortreflike teeldiere met DNS-merkers vir ekonomies belangrike eienskappe te identifiseer, word wyd in die Suid-Afrikaanse vee- en wildbedryf gebruik. DNS-profiele om diere te identifiseer, word egter ook gebruik om diere, gestroopte produkte en selfs stropers aan mekaar te verbind.
Charné Rossouw-Claassen, afdelingsbestuurder dieregenetika by Unistel mediese laboratorium in Kaapstad, verduidelik dat DNS as die bloudruk van enige lewende organisme gesien kan word.
Die profiel wat ons uitken
DNS profiele word uit merkers vir elke organisme opgestel. Sodra ’n DNS-profiel vir ’n organisme geskep is, kan ons dit met ander profiele vergelyk om identiteitspassings te kry of ouerskappe te verifieer.
Wanneer DNS-profiele korrek gebruik word, is dit hoogs akkuraat. Dit is omdat ’n organisme se DNS deur sy hele leeftyd nooit verander nie. Dit waarmee die organisme gebore word, sal dit mee sterf. Die unieke profiele wat vir elke dier en mens opgestel word, is ook hoogs oorerflik.
Die profiel moet altyd ’n kombinasie van die moederlike en vaderlike profiele wees. Die akkuraatheid van die profiel lê in die hoeveelheid merkers wat gebruik word om die profiel op te stel.
Identiese tweelinge het wel identiese DNS, omdat hulle uit een eiersel verwek is wat later verdeel het om twee selle te vorm.
Om te besluit waar en hoe om ’n monster van ’n gestroopte dier se karkas te neem, hang af van hoe oud die karkas is. Terwyl die dier lewe, is die monstertipe nie ’n probleem nie. Bloed kan getrek word, hare of velmonsters kan geneem word – alles behoort bruikbare DNS op te lewer.
“Om bloed te trek van ’n dooie dier sal waarskynlik nie werk nie, veral as die bloed begin stol het. Hare wat van ’n karkas getrek word, het ook soms ’n laer suksessyfer. Indien die karkas nog nie begin ontbind het nie, kan ’n velmonster geneem word. Die maklikste is om dit van die oor af te knip.”
Lees meer oor die effek van hartwater op wild.
DNS-kontaminasie
Sodra die vleis egter begin ontbind, word dit onbruikbaar – die ontbinding vernietig die DNS. Dan kan ’n mens eerder ’n lang been of tande gebruik. Solank ’n mens nog murg uit die been kan kry of pulp uit die binnekant van die tand, behoort die DNS bruikbaar te wees. “In gevalle waar die dier al jare terug dood is, sal ons in die been in boor, maar die sukses daarvan is wisselvallig.”
Charné sê kontaminasie met DNS van dieselfde spesie kan lei tot gemengde DNS-profiele. In sommige gevalle is dit moontlik om die twee profiele uit mekaar te trek, maar in die meeste gevalle is daar geen manier om die een dier se profiel van die ander af te lei nie.
’n Mens kan dus sê dat dit moontlik is dat die spesifieke dier se profiel in die gemengde profielteenwoordig is, maar in so ’n geval kan die identiteit nie met sekerheid bevestig word nie. Dit is daarom krities dat monsters korrek geneem moet word om kruiskontaminasie so ver as moontlik te voorkom.
Monsterneming en -bewaring
Enige monstertipe kan gebruik word, mits die monster korrek geneem en hanteer is. Bloed is uiters bruikbaar wanneer dit in die korrekte buis gelewer word, maar wanneer dit ’n paar piepklein bloedspatsels op ’n kledingstuk is, neem die waarskynlikheid om ’n volledige profiel daarvan kry, af. Met moderne tegnologie is dit egter moontlik in die misdaadvervolging van mense en is dit al geslaagd gebruik.
Uit hul eie ondervinding is dit moontlik om van ou bene of horings profiele te kry, maar die sukses om volledige profiele te kry is wisselvallig. Vir behandelde ivoor is daar hier en daar ’n artikel in die literatuur oor hoe om DNS daaruit te onttrek. ’n Mens sal waarskynlik in die geval van geverfde ivoortande in die tand moet in boor sodat die verf nie die ekstraksieproses belemmer nie. Sodra jy in boor, is die sukses om ’n profiel te verkry egter laer.
Die bewaringsmetode hang van die tipe monster af. Bloed wat in die korrekte buis geneem is, kan teen kamertemperatuur of in ’n yskas geberg word. Velmonsters kan uitgedroog word sodat dit nie verder ontbind nie of dadelik gevries en op ys vervoer word.
Monsters moet verkieslik nie in plastieksakkies geplaas en geberg word nie. Omdat vog nie uit die plastieksakkies kan ontsnap nie, kan die monster sweet wat dit soms kan laat muf. As ’n monster gemuf het, is dit onbruikbaar.
Monsters in kriminele sake
As ’n produsent DNS-profiele van sy wild vereis vir sy eie gebruik, kan hy die monsters na enige laboratorium wat wildmonsters verwerk, stuur. As daar egter misdaad vermoed word, moet die produsent met die polisie saamwerk. Die polisie sal dan besluit na watter forensiese laboratorium die monsters gestuur moet word.
As die monster reg geneem en geberg word, kan dit vir lank geberg word en steeds geskik wees vir laboratoriums om dit vir DNS-ontledings te gebruik. As die monster egter nie reg geneem is nie en die persoon vind dit eers jare later ná die dier se dood uit, is die koeël gewoonlik deur die kerk.
Die oorlog teen stroping
Bonné de Bod, dokumentêre filmmaker en natuurlewe televisie-aanbieder, sêin die vier jaar wat hulle beeldmateriaal geskiet het, het sy telkens gesien hoe doeltreffend die versameling van DNS-monsters ten opsigte van die stroping van renosters is.
Sy was bevoorreg om saam met lede van die bekroonde omgewingsmisdaad-ondersoekeenheid in Skukuza in die Nasionale Krugerwildtuin beeldmateriaal te skiet. Hulle toewyding en deeglikheid om hierdie monsters te versamel, was merkwaardig.
Die Suid-Afrikaanse Departement van Bosbou, Visserye en die Omgewing vereis dat monsters versamel word van alle gestroopte renosters asook ander renosters wat tydens onthoorning verdoof word, wat dan aan die Veeartsenykundige Genetiese Laboratorium van die Universiteit van Pretoria vir insluiting by die RhODIS-databasis oorhandig word.
Vastrap van smokkelaars
Sy glo dat RhODIS en die versameling van DNS-monsters van uiterste belang is. Hulle het ’n operasie van die Suid-Afrikaanse polisiediens by OR Tambo Internasionale Lughawe verfilm toe ’n Viëtnamese burger met drie renosterhorings in sy besit betrap is. ’n Mens kon glo dadelik sien dat die horings van wilde renosters afkomstig was en nie van renosters waarmee geboer is nie, omdat dit nie skoon teen die basis afgesny was nie, maar eerder uit ’n renoster se skedel gekap is.
Deur die RhODIS-databasis is dié horings positief verbind met die DNS van drie renosters wat in die Hluhluwe-iMfolozi-wildtuin in KwaZulu-Natal gestroop is. Volgens die veearts by Hluhluwe was hierdie drie horings afkomstig van ’n gruwelike stropingtoneel.
Die horings het die storie vertel dat dié nie net iemand met drie horings in sy bagasie was nie, maar drie renosters wat wreedaardig doodgemaak is en ’n erg getraumatiseerde renosterkalfie agtergelaat het. Die monsters was van onskatbare waarde vir die aanklaers toe dit by vonnisoplegging gekom het, sê Bonné.
Olifant-, renoster- en leeustropery bly ’n groter uitdaging vir wildboere en natuurbewaringsorganisasies. Suzette Boshoff, wat betrokke is by die monitering van olifante en renosters in die Pongola-wildreservaat en omgewing, glo die wetenskap kan in die toekoms help om stropers aan hul misdade te verbind.
Sy was onlangs op ’n boot met toeriste op die Jozini-dam toe vermeende wildstropers op die boot losgebrand het. Hoewel niemand raakgeskiet is nie, was die voorval skadelik vir toerisme, sê sy.
Olifantstropery
’n Trop van meer as 50 olifante het in die gebied waar Suid-Afrika, Mosambiek en Swaziland aan mekaar grens, geloop. Verskeie bevolkingsgroepe woon in die gebied en minstens twee groepe is erg gekant teen die teenwoordigheid van die diere. Een groep beweer hul mense se lewens word bedreig en die olifante benut hul beeste se weidings. ’n Ander groep verleen hulp aan stroperbendes.
Sowat 20 van die olifante is in die jongste tyd deur stropers doodgemaak voordat ’n groep van sowat 40 deurgebreek het in Swaziland in, maar minstens elf is nog vasgekeer is die gebied waar hulle ernstig bedreig word.
Suzette sê sy neem monsters van elke olifant, renoster of leeukarkas waarop sy afkom en selfs van aasvoëls vir genetiese ontleding. In gevalle waar klagtes by die polisie aanhangig gemaak word, handig sy die monsters in. Die ander merk en bêre se volgens voorskrif vir moontlike gebruik in die toekoms. – Andries Gouws, Veeplaas
Vir verdere inligting, kontak Charné Rossouw-Claassen by 021 007 5617 of crossouw@unistelmedical.co.za
