’n Omvattende hoeveelheid wetgewing reguleer tans arbeidsverhoudinge in Suid-Afrika en skep ’n moeisame omgewing vir werkgewers. Om jou onderneming volhoubaar en winsgewend te hou, moet arbeidsrisiko egter proaktief bestuur word, aangesien die verontagsaming van wetgewing ernstige gevolge met groot finansiële impak kan inhou. Vakbondaktiwiteite kan baie onsekerheid skep waar die werkgewer nie volkome ingelig is oor sy of haar regte nie.
Regsgeldigheid van vakbonde
’n Vakbond se aanspraak op organiseringsregte in die werksplek, word deur verskillende faktore bepaal. Die volgende drie vrae kan help om vas te stel of so ’n vakbond wettig is of nie:
Besit die vakbond ’n sertifikaat wat sy registrasie by die Departement van Arbeid bewys? Indien die vakbond nie by die Departement van Arbeid geregistreer is nie, kan hy nie op enige organiseringsregte in die werksplek aanspraak maak nie.
Is dit in die vakbond se grondwet aangeteken dat jou bedryf binne sy bestek van toepassing val? Elke vakbond het ’n grondwet wat die toepassingsomvang van die vakbond se reg om namens werknemers te organiseer, uiteensit. Die grondwet van ’n vakbond bevat onder meer die vereistes vir lidmaatskap en die bedryf waarin hy beoog om werknemers te verteenwoordig. Indien ’n sekere bedryf nié deel vorm van die toepassingsgebied van die vakbond nie, het die vakbond nie organiseringsregte in ’n werksplek wat onder daardie bedryf val nie. ’n Vakbond is verbind tot sy grondwet wat by die departement geregistreer moet wees ten einde uitvoering daaraan te gee. Trouens, ’n onlangse uitspraak in die Arbeidsappèlhof het werkgewers bemagtig om ’n vakbond se regte te betwis indien so ’n vakbond van voorneme is om werknemers te verteenwoordig in ’n bedryf wat buite die toepassingsgebied van sy grondwet val.
Geniet die vakbond voldoende verteenwoordiging in die werksplek? Werkgewers moet toesien dat hul werknemers die aansoekvorms vir lidmaatskap onderteken en daardeur instem om die ledegeld te betaal. Werkgewers moet ook van die geleentheid gebruik maak om hul werknemers te beskerm teen die finansiële gevolge wat ledegeld-aftrekkings mag hê onder omstandighede waar die vakbond nie geregtig op die aftrekkings is nie, omdat lidmaatskap in stryd met sy grondwet is.
Beoefening van regte
Indien die vakbond by die Departement van Arbeid geregistreer is en jou bedryf grondwetlik deel uitmaak van die vakbond se toepassingsgebied, kan die vakbond aanspraak maak op die uitoefening van organiseringsregte in die werksplek, onderhewig aan die persentasie werknemers wat lede van die vakbond is:
- Indien minder as 30% van die werknemers lede is, het die vakbond geen regte in die werksplek nie.
- Indien ongeveer 30% van die werknemers lede is (voldoende verteenwoordiging), kan die vakbond die eerste twee regte hieronder uitoefen.
- Indien 50% plus een werknemer lede is (meerderheidsverteenwoordiging), kan die vakbond al vyf regte hieronder uitoefen.
Die organiseringsregte is:
- Toegang tot die werksplek.
- Aftrekkings vir vakbondsubskripsies of -heffings.
- Verkiesing van verteenwoordigers.
- Verlof om vakbondaktiwiteite te beoefen.
- Openbaarmaking van inligting.
Regulering van regte
Indien ’n vakbond die reg het om organiseringsregte in die werksplek uit te oefen, kan die werkgewer hierdie regte reguleer deur middel van ’n erkenningsooreenkoms om te verseker dat die vakbond se aktiwiteite op ’n gestruktureerde wyse plaasvind en nie die werkgewer se besigheid negatief beïnvloed nie.
Werkgewers moet ook daarop let dat, selfs al het die vakbond geen organiseringsregte in die werksplek nie, hy steeds die reg het om sy lede by te staan en te verteenwoordig in sake rakende dissipline, herstrukturering, aflegging, stakings en dies meer.
Die LWO Werkgewersorganisasie staan werkgewers by om aan arbeidswetgewing te voldoen en om dit tot hul voordeel te gebruik om hul onderneming te beskerm. Die LWO Werkgewersorganisasie, as ’n geregistreerde werkgewersorganisasie by die Departement van Arbeid, het die reg om lede by die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (KVBA) te verteenwoordig. Kontak die LWO by 086 110 1828 of ansofie@lwo.co.za. – Christo Bester
