Die gebruik van konvensionele semen vir kunsmatige inseminasie (KI) lei gewoonlik tot ’n nageslag met ’n 50% kans om óf manlik óf vroulik gebore te word. Dit het die weg gebaan vir gesekste-sementegnologie wat van spesifieke belang is vir bees- en kleinveetelers wat ’n hoë waarde aan die geslag van hul diere heg.
Die implementering van hierdie nuwe tegnologie is gekoppel aan die SexedULTRA™-metodiek en stel produsente in staat om ’n geslagsuiwerheidskoers van 90 tot 97% van die gekose geslag te behaal.
Hoe werk gesekste semen?
By beeste bestaan vroulike (X-chromosoom-draende) sperma uit sowat 3,8% meer DNS as manlike (Y-chromosoom-draende) sperma. Die spermselle word volgens hierdie DNS-verskil gesorteer deur van vloeisitometrie gebruik te maak wat sperm-DNS met ’n fluoresserende kleurstof vlek.
Die gekleurde sperma beweeg dan een-een deur die vloeisitometer wat die DNS-inhoud van elke sperm presies meet. Omdat die X-chromosoom-draende sperma meer DNS as die Y-chromosoom-draende sperma bevat, gee dit ’n helderder sein af wanneer dit aan lig blootgestel word. Hierdeur kan die vloeisitometer en gesofistikeerde rekenaarsagteware onderskei tussen die twee spermpopulasies.
Soos wat die druppels wat sperma bevat die vloeisitometer verlaat, kry hulle ’n positiewe of negatiewe lading op grond van hul DNS-inhoud. Die gelaaide druppels word dan in een van drie versamelbuise opgevang: X-draend, Y-draend en onbepaalde, dooie of geen sperma nie.
Genetiese vordering en produksie
Geslagsorteerde of gesekste semen bied produsente groter beheer oor die aantal vroulike en manlike diere wat gebore word. Hierdie tegnologie is beskikbaar vir kommersiële en stoettelers.
Voordele van KI met gesekste semen sluit die volgende in:
- Meer as 95% van die besettings wat uit KI met SexedULTRA™ gesekste semen voortspruit, sal tot ’n nageslag van die voorkeurgeslag lei.
- Dit stel produsente in staat om ingeligte besluite te neem, soos om kuddebestuur te optimaliseer deur die beste koeie met vroulik-gesekste semen te teel vir vervangingsverse, of om die beste 1% vroulike diere met manlik-gesekste semen te teel om stoetbulle of -ramme te produseer.
- Die manipulering van die geslagsverhouding tussen die nageslag vir alle beskikbare dragtighede om produktiewe diere (manlik of vroulik) te produseer, sal vinniger genetiese vordering en hoër produksie moontlik maak, en uitskot beperk.
- Gesekste semen bied die geleentheid om addisionele vroulike diere te bemark wanneer die pryspremie (bo speenkalfprys) in goeie jare gunstig is.
- Deur groter getalle vroulike diere te verkoop, kan produsente hulself ook teen die wisselvallige speenkalfprys verskans.
- Tussenkalfperiodes kan verkort word.
Een klein nadeel is dat gesekste sementegnologie duurder is, en dat die sorteerproses gewoonlik langer as normale, ongesorteerde semenproduksie neem. Dit impliseer ’n premie vir die hoër waarde van ’n gesekste semenstrooitjie teenoor ’n gewone semenstrooitjie. Een SexedULTRA4M™-strooitjie bevat minder sperma (4 miljoen) as ’n konvensionele strooitjie (15 tot 20 miljoen), hoewel hul vrugbaarheid dieselfde is. Dit is omdat SexedULTRA4M™-semen baie minder gebrekkige of dooie sperma in die strooitjie het.
Toepassing by melkkoeie
Gesekste semen word algemeen deur melkprodusente gebruik, hoofsaaklik omdat verskalwers aansienlik meer as bulkalwers werd is. Daarom word topproduserende koeie met vroulik-gesekste semen geïnsemineer, terwyl manlik-gesekste semen van vleisbeesrasse by koeie met laer produksie gebruik kan word.
Tans is die meeste ingevoerde SexedULTRA™-gesekste semen beskikbaar in strooitjies van 2 miljoen sperma per dosis, met die persentasie sperma van die voorkeurgeslag tussen 90 en 95%. SexedULTRA4M™-strooitjies (4 miljoen per dosis) kos effens meer as SexedULTRA™-strooitjies, maar lewer 5 tot 7% beter besettingsyfers, volgens ’n proef wat deur German Genetics International gedoen is.
Volgens die jongste internasionale veldverslae kan die gebruik van vars gesekste semen tot 10% hoër besettingsyfers behaal as bevrore gesekste semen met dieselfde konsentrasie. Vroulike diere het dus ’n korter tydperk om met die eerste kalwing te verouder, die tussenkalfperiode is korter en meer kalwers van die voorkeurgeslag word gebore.
Geslagswaarde
Wat gesekste semen betref, verwys die term ‘geslagswaarde’ na die waarde wat telers aan kalwers van ’n sekere geslag heg. Byvoorbeeld, ’n speenkalf wat direk ná speen bemark word, kan R8 400 (210kg x R40/kg) werd wees. Vervangingsverse behoort egter baie meer werd te wees vir telers (R11 000 in dié scenario, of selfs hoër).
As 50% bulkalwers oorweeg word, sal die gemiddelde kalf wat gespeen is sowat R9 700 vir die produsent werd wees. Daarenteen sal die gemiddelde waarde van kalwers uit gesekste semen (sowat 90% meer verse) sowat R10 740 wees. Dit is in ’n scenario waar soortgelyke dragtigheidspersentasies tussen die twee soorte bulsperma verkry word. Indien gesekste semen gebruik word, sal die gemiddelde waarde van ’n kalf dus R1 040 hoër wees.
In vitro-bevrugtingsprogramme
Die gebruik van gesekste semen sluit ook goed aan by in vitro-bevrugtingstegnieke, waartydens oösiete geoes en met gesekste semen bevrug word. Dit stel telers in staat om die beste (top 5%) koei-oösiete met die vader en geslag van voorkeur te bevrug.
Omdat die embrio’s na ontvangerkoeie oorgedra word, kan ’n veel groter aantal voorkeurgeslag-kalwers uit die beste koei- en bulparings geteel word. Die genetiese vordering kan gevolglik geweldig versnel en die voordele vir stoetboere in hierdie verband is vanselfsprekend.
Ontsluit waarde in die voerkraal
Deur diere aan fase C-toetse te onderwerp, het ondernemings soos Sernick sedert 1990 daarin geslaag om die voeromsettingsverhouding (VOV) van 7:1 tot 5,5:1 te verminder. Figuur 1 toon die verandering in die winsmarge per dier weens van die verandering in VOV en gemiddelde daaglikse toename (GDT) in ’n beesvoerkraal-scenario.
’n Vermindering van 7:1 tot 5,5:1 in VOV teen ’n konstante GDT van 1,9kg bring ’n verbetering van sowat R1 137 in die winsmarge per kop teweeg. Gesekste semen afkomstig van diere met ’n laer VOV en hoër GDT om kalwers te teel, kan bydra tot die ontsluiting van ekstra waarde of wins in die voerkraal.
Die kalwers het nie net beter genetiese potensiaal vir voeromsetting nie, maar meer bulkalwers, wat geneig is om vinniger as verse te groei en minder vet aan die karkas te sit, sal ook beskikbaar wees. Dieselfde beginsel geld wanneer ramme met beter VOV en GDT gebruik word om ramlammers vir voerkraaldoeleindes te teel.
Toepassing op skape
Gesekste skaapsemen pas goed in by sekere skaapproduksiestelsels. Tabel 1 toon berekeninge waar verskillende metodes gebruik word om ’n kudde van 1 000 ooie te insemineer.
Koste per lam gebore
Om die koste op ’n per-lam-gebore-basis te bereken, moet verskillende lampersentasies in ag geneem word, soos in Tabel 2 aangedui. Volgens Ramsem-veldverslae sal lampersentasies normaalweg nie hoër as 120% wees in gevalle waar laparoskopiese inseminasie nie gebruik is nie.
Laparoskopiese inseminasie lewer skynbaar die laagste koste per lam gebore, en produsente teken gereeld lampersentasies hoër as 180% aan. Indien gesekste semen gebruik word, sal sowat 1 536 van die gebore lammers vroulik wees, vergeleke met sowat 800 as gewone saad gebruik word. Die hoër koste per lam, met meer as 90% van die voorkeurgeslag wat danksy die gesekste semen gebore word, word deur sommige produsente verkies.
Telers sal die geslagswaarde kan bereken op grond van die hoeveelheid voorkeurgeslag-nageslag wat buiten die standaard 50/50-verhouding tussen manlike en vroulike diere gebore word. Waar die kudde byvoorbeeld vergroot moet word of waar meer ooie as teeldiere bemark moet word, sal gesekste semen baie voordelig wees.
Net soos by beeste, kan ooie met hoër waardes gebruik word om vervangingsooie te teel, terwyl die res van die ooie met manlik-gesekste semen van ’n ander ras bevrug kan word om ’n terminale kruis vir die voerkraal te produseer.
Kernaspekte om te oorweeg
Die rol van goeie kuddegesondheidsbestuur en korrekte voedingspraktyke moet beklemtoon word, aangesien dit ’n direkte invloed het op die besettingsyfers wat met enige vorm van KI verkry word.
Die vraag of gesekste semen winsgewend sal wees, hang grootliks af van die doelwitte wat deur ’n onderneming gestel word. Al hoe meer produsente soek vroulike diere van goeie gehalte om hul kuddes te vergroot. Die teel van eie verse of ooie verseker ook dat die diere reeds op die plaas aangepas is.
Die meeste eienaars weet watter koeie of ooie jaar na jaar goeie gehalte nageslag teel. Hulle kan dus hierdie tegnologie gebruik om toekomstige stoetdiere te teel deur die beste gehalte vroulike diere met die beste sperma te bevrug, en sodoende die inkomste op die plaas te verhoog. – dr Fanie Steyn (BVSc), besturende direkteur van Ramsem (Edms) Bpk, en dr WA Lombard, senior lektor aan die Fakulteit Natuur- en Landbouwetenskappe, Universiteit van die Vrystaat
Vir meer inligting, kontak dr Fanie Steyn by 051 412 6327 of drfanie@ramsem.com, of dr WA Lombard by LombardWA@ufs.ac.za.
