Die meeste melkerye het met die aankoop van ’n paar melkkoeie begin. Die aankoopplek en gehalte van die koeie wissel, afhangende van hoeveel geld beskikbaar is en wat die toekomsvisie van die voornemende melkboer is.
Koeie word op jaarlikse produksie- of stoetveeveilings en kudde-uitverkopings aangekoop. Dikwels word koeie ook by ’n nabygeleë melkprodusent gekoop. Wanneer koeie uit die hand gekoop word, moet kopers versigtig wees omdat uitskotkoeie dikwels so verkoop word.
Dit is vir baie nuwe melkprodusente nie altyd finansieel haalbaar om koeie op stoetveeveilings te koop nie. Hoewel die pryse laer kan wees, is slagveeveilings nie ’n goeie plek om koeie te koop nie. Daar is egter verskillende grade van uitskotkoeie, naamlik dié wat nog bruikbaar is as melkkoeie, en dié wat slagpale toe moet gaan.
Risiko om koeie te koop
Om melkkoeie te koop, is vir beide partye ’n risiko omdat die bestuur van plaas tot plaas verskil. Koeie kan swakker produseer as wat die katalogus voorspel, omdat diëte verskil. Die verkoper het ook min beheer oor wat na die verkoping met koeie gebeur. Die koeie kan byvoorbeeld op die nuwe plaas mastitis kry of dragtige koeie kan ’n fetus verloor weens die spanning van verskuiwing en nuwe bestuursomstandighede.
Onlangs is op die Facebook-blad Melkboere Gesels ’n hartseer storie gedeel van iemand wat ’n koei gekoop het met die plan om haar melkery uit te brei en self melk te verwerk. Die menings van ’n aantal deelnemers aan dié gesprek word hier gedeel, en voorstelle word gemaak oor hoe om sulke situasies te vermy.
Droomkoei word ’n nagmerrie
Tanya Malan beskryf hoe sy ’n geregistreerde Jerseykoei by ’n ‘vooraanstaande’ melkprodusent gekoop het. Sy is ingelig dat die vier- tot vyfjarige koei ’n vorige produksie van 32 liter melk per dag gelewer het. “Ek was so opgewonde, want uiteindelik het ek ’n hoë-gehalte stoetkoei gehad – my droomkoei!”
Toe sy die koei gaan haal, is terloops genoem dat een van die spene opgedroog is (sy was toe vier dae in melk) as gevolg van ’n hoë somatiese seltelling. Die verkoper het haar egter verseker dat dit glad nie haar melkproduksie sal beïnvloed nie.
“Ek het toe daarna as mastitis verwys, maar hy het my onmiddellik gekorrigeer en gesê dat die koei nie mastitis het nie. Hoewel ek ongelukkig was omdat hy my nie vooraf daarvan gesê het, was ek tevrede met al sy verduidelikings. Hy het gesê sy is gesond, het nie mastitis nie en sal steeds 32 liter melk kan gee.”
Terug by die huis het sy dadelik probeer om die koei te melk. “Met die eerste trek aan een van die nie-opgedroogde spene, het ek gesien daar is groot fout. Die melk wou nie uitkom nie en daar het wit stukke uitgekom. Ek het haar temperatuur geneem en dit was 39,8°C.”
Slag was al uitweg
Tanya het die boer laat weet en hy sê toe dit lyk na mastitis en dat sy haar maar net moet behandel. Hy het gesê sy moenie bekommerd wees nie, want sy ander koeie kry dit ook. Sy het toe haar ongelukkigheid uitgespreek en gevra wat die verskil is tussen ’n hoë somatiese seltelling en mastitis.
“Ek kon haar nie terugvat nie, want haar vervoer het my meer as R2 000 gekos. Boonop sou ek dan weer ’n drywer en ’n waentjie moes huur. Ek het dit oorweeg om haar te slag, waarna hy aangebied het om my R1 000 terug te betaal. Hy was van mening dat ek my geld terug sou kry as ek die koei sou laat slag.
“Ek was nie gelukkig hieroor nie en het gesê ek soek die verskil tussen die oorspronklike aankoopprys en die slagprys. Hy het nie op my versoek geantwoord nie, maar wel gesê ek moet haar nog ’n kans gee. Daarna het hy my oproepe geblok en hy beantwoord sedertdien glad nie my oproepe of boodskappe nie,” vertel sy.
Sy vra: “Wat staan my te doen?”
Oppas vir ’n driespeenkoei
Casper Labuschagne waarsku dat ’n driespeenkoei nooit gekoop moet word nie. Dit wys daar was al probleme. Sy aanbeveling is dat jy sover moontlik swaardragtige verse moet koop. “Ek stel voor dat die verkoper van die koei opgeskroef moet word. Hy behoort die balans te betaal tussen die slagprys en die prys wat vir die koei betaal is.”
Chris de Wet stem saam dat sy ’n uitskotkoei gekoop het. “Jy moet aandring dat hy die koei op sy koste terugvat en jou koopprys, vervoer- en medisynekoste terugbetaal. Sulke mense gee aan produsente ’n slegte naam. Moenie dat hy jou entoesiasme vir jou melkery demp nie.”
Koos Coetzee stel voor dat mense kundige advies van ’n veearts moet kry voordat koeie aangekoop word.
Mia Swanepoel meen die betrokke melkprodusent is beslis nie eerlik nie. “Ek wonder wat wetlik gedoen kan word om die koper te beskerm. Nader ’n prokureur.”
Chris de Wet stem saam. “My ondervinding met dié optrede is om dadelik aan ’n prokureur instruksies te gee. Die man gaan jou net aanhou vermy.”
Koop by bekendes
Marthinus Erasmus stel voor dat die koei geslag word en sy dan daarop moet aandring dat die verkoper die balans terugbetaal. “Koop in die toekoms koeie by jou buurman, wat jy ken, of koop deur ’n agent wat jou produk waarborg.”
Morné Kleyn stel voor dat diegene wat koeie wil koop, iemand moet kry om hulle te adviseer en die koeie te ondersoek. Hy is beskikbaar vir dié diens, mits sy vervoerkoste betaal word.
Magiel Fourie kla ook omdat daar so baie oor die dragtigheidstatus en melkproduksie van koeie gelieg word. Hy noem dat hy drie weke gelede koeie gekoop het, wat spesifiek uitgesoek is om vanaf Maart 2019 in sy kudde te kalf. Die verkoper het bevestig dat die koeie gedek en dragtig is. Twee koeie het alreeds die afgelope tyd op hitte gekom, wat ’n duidelike teken is dat hulle nie dragtig is nie.
Marthinus Erasmus stem saam dat ’n melkprodusent net op twee maniere van sy koeie ontslae raak – hy verkoop die ‘passasiers’ (minder goeie koeie) of hy verkoop sy kudde omdat hy ophou melk. Hy weet nie van melkprodusente wat hul beste diere uit die hand verkoop nie.
Tanya Malan sê: “Dis wat gebeur as ’n mens die beste van iemand wil glo.”
Kopers moet ligloop
Hierdie is ’n tydige waarskuwing vir wanneer koeie (en ander diere) gekoop word. Omstandighede kan verander vanaf bemarking tot die aankoop en gebruik van ’n produk.
Die beste veilings is dié wat onder beskerming van ’n telersgenootskap plaasvind, soos produksie- of uitverkoopveilings. Dit beteken dat die diere se stamboomrekords korrek is en ’n veearts gewoonlik ’n verslag oor die koeie se gesondheidstoestand op die veiling beskikbaar stel. Indien die kudde aan die amptelike melkaantekeningskema deelgeneem het, is inligting oor hul genetiese meriete ook beskikbaar.
Dit is ’n risiko om koeie te koop omdat die bestuur- en produksietoestande op melkplase verskil. Iemand wat nie kundig is om koeie volgens hul bouvorm en produksierekords te evalueer nie, moet verkieslik hulp kry. Koeie moet selfs met aankope by stoetveeveilings sorgvuldig uitgesoek word. Die identiteit van koeie moet byvoorbeeld vooraf bevestig word. Geregistreerde Holsteinkoeie word aan hul kleurpatrone geïdentifiseer, terwyl daar ’n amptelike tatoeëermerk in ’n Jersey se oor behoort te wees.
Watter koeie om te koop
Melkkoeie is gewoonlik in een van twee produksiefases – óf in melk (lakterend) óf droog (nie in melk nie). Wanneer droë koeie aangekoop word, moet hulle dragtig wees. Die verkoper moet weet wat die verwagte kalfdatum is. Vra vir ’n veeartsverslag waarin die diere se dragtigheid bevestig is. By produksieveilings is daar gewoonlik ’n veeartsverslag wat aandui dat koeie op ’n bepaalde dag ondersoek was en toe dragtig (of nie) was. Dit kan wel gebeur dat die embrio daarna geresorbeer het en dat die koei nie meer dragtig is nie.
Die voorkoms van koeie moet ook fisies ondersoek word. Dit sluit die bene, pote, uier, spene en liggaamskondisie in. Die speenpunte moet vir beserings ondersoek word, wat gewoonlik as gevolg van oormelking opgedoen word.
Die uier moet met die hand gevoel word vir droë kwarte, swelsels of knoppe, wat ’n aanduiding van vorige mastitisgevalle is. Die uier se vel moet soepel wees, met ’n syagtige gevoel. Die uier moenie te groot wees nie en moet stewig aan die liggaam vasgeheg wees met sterk aanhegtingsligamente. Ondersoeke gee ook ’n goeie aanduiding van koeie se temperament.
Kyk na melkproduksie
Die aankooppryse van dragtige verse kan laer wees as dié van melkkoeie. Wees versigtig, aangesien hul melkproduksiepotensiaal nie bekend is nie. Dit geld veral as die kudde nie aan die amptelike melkaantekeningskema deelneem nie.
Die voordeel vir beginnerboere om dragtige verse te koop, is dat hulle die geleentheid kry om daaraan gewoond te raak om diere daagliks te voer en te bestuur voordat die werklike melkproduksiefase begin. Dit verseker ook ’n langer produksieleeftyd.
Met meer fondse kan eerste- of tweedelaktasiekoeie met hoë genetiese meriete aangekoop word. Koeie het gewoonlik minder kalwingsprobleme as verse.
Koeie of verse moet verkieslik by ’n goed gevestigde melkkudde gekoop word. Dit is sinvol om koeie te koop by ’n melkprodusent wat aan die nasionale melkaantekeningskema deelneem. Dié skema voorsien die genetiese en produksie-inligting van al die koeie, verse en bulle in ’n melkkudde. Melkkoeie kan ook by veeveilings gekoop word. Moenie koeie koop waarvoor geen inligting beskikbaar is nie. Moet ook nie koeie op die Internet koop nie.
Vir meer inligting, stuur ’n epos aan dr Carel Muller by careljcmuller@gmail.com. – dr Carel Muller, navorsingsgenoot, Universiteit van Stellenbosch.
